Pinksterbloem bloeit met Pasen, Speenkruid met Kerst
Klimaatverandering voor onze voordeur
foto: Hans Inberg
Ooit was Speenkruid voor mij dé soort van het begin van de lente. In de eerste maanden van het jaar speurde ik wekenlang de omgeving af om de eerste glimmende gele bloempjes te vinden. Als ik de plant eindelijk bloeiend aantrof, meestal pas in februari, was ik erg blij, want het voorjaar was begonnen. Maar die tijden zijn voorbij. Deze winter bloeide Speenkruid al met Kerst, lang vóór het begin van het voorjaar.
foto: Hans Inberg
Op een plek in Wageningen bloeide Speenkruid zelfs al op 7 december. En ook op allerlei andere plekken in Nederland werd Speenkruid in december bloeiend waargenomen, zelfs in het hoge noorden van het land.
De Kerst in 2015 was de warmste Kerst ooit. Er bloeide van alles. In totaal zijn in Nederland rond Kerst 735 plantensoorten bloeiend gevonden. Eind december organiseert Floron (Floristisch Onderzoek Nederland) de zogenaamde ‘eindejaarsplantenjacht’. Overal in het land lopen floristen (plantenkenners) een rondje van een uur door hun woonplaats en noteren alle bloeiende wilde planten die ze zien. Door dit elk jaar te doen, kan een beeld gegeven worden van de klimaatverandering voor de voordeur. Ik heb een rondje gelopen in Renkum. In een uur tijd noteerde ik 46 soorten bloeiende wilde planten. De landelijke topscore was 76, ergens in Brabant. In 2015 zijn er 5 keer meer voorjaarsbloeiers gevonden dan in 2014. In beide jaren was Madeliefje de meest gevonden soort. Deze plant heeft de mooie, maar inmiddels weinig toepasselijke bijnaam ‘meizoentje’. De Fransen noemen de plant ´pâquerette´ (paasbloempje), maar ook die naam is inmiddels achterhaald.
In het Renkums Beekdal was het rondom Kerst nog relatief rustig en ook in januari is er weinig te beleven. Weinig planten bloeien, misschien een handvol. In de bebouwde kom van het dorp bloeit daarentegen van alles. Vanwaar dit verschil? Is het warmer in het dorp? Een beetje wel. Tussen de warmte-lekkende huizen is het altijd iets warmer dan tussen de bomen en de beken. Belangrijker is dat de waterstanden in het beekdal relatief hoog zijn in de winter. Planten staan nog onder water of worden afgekoeld door koud bodemwater. Dan bloeien ze niet. Maar het verschil heeft ook te maken met de levensstrategie van de verschillende soorten. Rond Kerst bloeien vooral opportunisten: planten die meteen gaan bloeien zodra het milieu (de temperatuur) geschikt is. Vaak zijn het soorten die voorkomen in pioniermilieus, zoals tuinen en overhoekjes. Voorbeelden zijn Klein kruiskruid en Paarse dovenetel. Maar ook planten van gemaaide bermen komen weer tot bloei, omdat ze wel doorgroeien, maar niet meer worden afgemaaid. Voorbeelden zijn Scherpe boterbloem en Rode klaver.
Verder zijn er een aantal echte voorjaarsspecialisten, zoals Vroegeling en Speenkruid. Niet elke voorjaarsspecialist gaat echter ook eerder bloeien als de temperatuur eerder stijgt dan normaal. Zo bloeiden Sneeuwklokjes bijvoorbeeld nog amper met Kerst. Sommige soorten komen pas tot bloei als het even koud is geweest, daarvóór komen ze niet in actie. Andere soorten reageren op de daglengte. Pas wanneer deze lang genoeg is, beginnen ze. In beekdalen is Paarbladig goudveil één van de eerste bloeiers. Maar met Kerst bloeit dit leuke plantje nog lang niet. De plant begint elk jaar ongeveer in dezelfde week te bloeien, ergens in maart, als de dagen lang genoeg zijn. In het Renkums Beekdal was Paarbladig goudveil ooit te vinden bij het Slangegat, maar daar is ie inmiddels verdwenen. De soort was er ooit uitgezet, maar het milieu is niet geschikt genoeg; het bronwater moet voor deze plant kalkrijker zijn dan hier het geval. Bij Oosterbeek bevinden zich wel natuurlijke groeiplaatsen, langs bronnetjes met kalkrijk water. Speenkruid is relatief zeldzaam in het Renkums Beekdal en komt vooral voor langs beschaduwde beken. Rond Doorwerth is de soort talrijker. Tijdens de top van de bloei, begin maart, kleuren de bloempjes op veel plekken de bosbodem geel.
In het grasland van het Renkums Beekdal begint de bloei pas in het begin van april goed op gang te komen, dus rond Pasen in normale jaren (dit jaar valt Pasen erg vroeg). In die tijd bloeit de Pinksterbloem, maar rond Pinksteren is deze plant meestal al weer uitgebloeid. De naam suggereert dat dit vroeger anders was, toen de winters langer duurden en de plant inderdaad pas rond Pinksteren tot bloei kwam.
In de volgende blogs vertel ik meer over de voorjaarsbloeiers in het Renkums beekdal en omgeving. En over allerlei andere botanische onderwerpen. Nu eerst in winterslaap, want inmiddels is het gaan vriezen en is het dus gedaan met de vroege bloei.
Een deel van dit artikel verscheen eerder in Floronia, het periodiek van Floron Gelderland.
Het rapport over de eindejaarsplantenjacht is beschikbaar via http://www.floron.nl/plantenjacht
Schrijver: Hans Inberg
Aan het eind van de maand verschijnt er op de website van Renkums Beekdal een nieuwe blog van Hans Inberg.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]
